Yarkend Hanlığı’nın Tarihî Kaynaklarına Katkılar: Gustaf R. Raquette’in Neşrettiği Yolbars Han Yarlığı’nı Yeniden Okuma

Abstract

Yarkend hanlarından Yolbars Han’a ait 1073/1662 tarihli soyurgal yarlığı üzerine 1930 yılında Gustaf Raquette tarafından Lund Üniversitesi Jarring koleksiyonundaki belgenin esas alınmasıyla yapılan metin neşri bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Raquette’in çalışmasındaki transkripsiyonlu metin, Almanca çevirisi ve dipnotlar eleştirel olarak değerlendirilmiş ve yeniden okunmuştur. Bizi bu çalışmada Raquette’in söz konusu neşrine eleştirel yaklaşıp yeniden okumaya sevk eden ise belgenin Houghton Kütüphanesi MS Turk 70 Doc. 11/2 künyeli nüshası olmuştur. Bu nüsha sayesinde metin üzerinde karşılaştırmalı bir okuma yapılmış, böylece söz konusu belgenin filolojik metin neşrine eleştirel yaklaşılmaya çalışılmıştır. Zira Türk dili, tarihi ve kültürü üzerine yapılan akademik çalışmalarda Raquette’in Yolbars Han’a ait belge üzerine yaptığı neşri referans olarak gösterilmekte ve birtakım değerlendirmeler buradaki verilere dayandırılarak yapılmaktadır. Dolayısıyla başta Yarkend Hanlığı tarihi olmak üzere hanlığın tarihyazımı, diplomatikası; bölgenin ve dönemin dili ve sosyo-kültürel hayatıyla ilgili yapılacak yanlış veya eksik değerlendirmelerin önüne geçmek adına elde ettiğimiz yeni belge ışığında bu çalışmanın yeniden gözden geçirilmesi ve Türkoloji çalışmalarına kazandırılması akademik açıdan elzem olmuştur. Bu nedenle makalede Raquette’in neşri ile belgenin Harvard nüshası filolojik olarak karşılaştırılmış, okuma hataları ve farklılıkları tek tek belirlenip tasnif edilmek suretiyle gerekli izahlar yapılmıştır.

The subject of this article is the text published in 1930 by Gustaf Raquette based on the document in the Jarring collection of Lund University regarding the Yarkent khan Yulbars Khan’s legal document written 1073 AH (1662 CE). The study critically evaluates and conducts a re-reading of Raquette’s work, which had been transferred to the Arabic transcription alphabet, and of the German translation of the text and the related footnotes. This study involves the manuscript copies at Houghton Library registered under MS Turk 70 Doc. 11/2. The study has conducted a comparative reading of the text in order to critically approach the philological text of this document. This has been done because academic studies on Turkish language, history, and culture have cited Raquette’s publication on the document belonging to Yulbars Khan as a reference, with certain evaluations having been made based on the pertinent data therein. As a result, having this study of the history of the Yarkent Khanate, as well as the histography and diplomacy of the Khanate, be reviewed and brought to Turcology studies is seen to be academically essential in light of the new document we have obtained so as to prevent any wrong or incomplete evaluations that have occurred regarding the language and sociocultural life of the region and period. For this reason, the article philologically compares Raquette’s publication with the Harvard copy of the document, identifies and individually classifies the presence of reading errors and differences between the two, and makes explanations as needed.