Kırsal planlama üzerine tartışmalar: 1999-2009

Abstract

ÖNSÖZ Ülkemizde planlama, uzun yıllar sanayileşme ve modernleşme süreciyle hızlı bir değişime maruz kalan kentlerin büyüme sorunlarıyla baş etmeye çalışmış, kırsal alanlar ise kentleşmenin sorunlarıyla ilgilenen bu meslek alanının gündemi dışında kalmıştır. Geleneksel planlama pratiğinde tarım alanları, ormanlar, nehirler kentsel yayılmanın önünde bir eşik olmanın ötesinde fazla yer almamıştır. Bölge ölçeğinde planlar sanayileşmeye, kentsel merkezlere, kentsel gelişme akslarına odaklanmıştır. Kırsal alanlar, "kentin dışında kalan her yer" olarak tanımlanmakta; değişmeyen, toplumsal ve ekonomik olarak homojen alanlar olarak kabul edilmektedir. Buna karşın kırsal alanları kısmen anlamaya, kısmen de değiştirmeye yönelik çabalar olmuştur. Cumhuriyet'in ilk yıllarında köyü modernleştirmek amacıyla hazırlanan köy planları; 1940’lı yıllarda köy enstitüleri; 1960’lı yıllarda, başta Mübeccel Kıray olmak üzere birçok araştırmacının Anadolu köylerinde toplumsal ve ekonomik değişimi inceledikleri köy çalışmaları; 1970'lerden sonra köylerden kente göçü önlemek için geliştirilen köy-kent ve merkez köy uygulamaları ve 1990'lardan sonra köye dönüş projeleri, dönemsel de olsa kırsal alanların düşünüldüğünü, tartışıldığını göstermektedir. 2000'ler ise kırsal alanların yeniden dikkat çekmeye başladığı bir dönemdir. Daha önce ekonomik gelişmeyi geriden takip eden ve hatta gelişmenin önünde engel teşkil ettiği düşünülen kırsal alanlar, bu kez küresel ekonominin odağına yerleşmiştir. Uluslararası tarım politikaları ve AB ile ilişkili süreçler, üretimi serbest piyasa içine çekmekte, kırsal alanlar ulusal ve ulus-ötesi yatırımlar için cazip yerler olarak görülmektedir. Ülkemizde de birkaç yıl arayla hazırlanan Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi ve Kırsal Kalkınma Planı, kırsal alanların merkezi hükümet düzeyinde gündeme geldiğini göstermektedir. Planlamada kentin odak olduğu eski yaklaşımlar artık yerlerini, bölgesel, ulusal ve ulus-ötesi bağlantılarıyla kır ve kenti birlikte ele alan ve mekansal stratejilere kırsal alanları da katan yeni yaklaşımlara bırakmak durumundadır. Kırlar, yalnız tarımsal üretim için değil, altyapı ve hizmet yatırımları için de sermayeyi çeken yapısıyla ekonomik değişmenin bir parçası olmuştur. Bu yeni koşullarda kırla ilgili yeni sorun alanları da ortaya çıkmaktadır; kırsal yoksulluk, kırsal evsizlik, kırda kadın emeğinin durumu, tarımdan dışlanan kesimlerin geleceği gibi konular ele alınmayı beklemektedir.

KIRSAL ALANDA ULUSLARARASI ANTLAŞMALAR VE KURUMSAL DEĞİŞİM Maya ARIKANLI, Besime ŞEN Bizim bu sunuştaki temel kaygımız, bizden sonra yapılacak sunuşlar öncesinde dünyada tarımsal alandaki dönüşümleri sizlere aktarabilmektir. Sürece, gelişmelere hakim olabilmek, kavrayabilmek için önce dünya üzerinde olup biten kurumsal dönüşümleri, bu dönüşümlerin yarattığı kırılmaları bir parça da olsa özetleyebilir, gidişatı tarif edebilir ve sonrasında yapılacak tartışmalara, sunuşlara bir zemin oluşturabilirsek ne mutlu bize. Bu sunuşun temelde, aslında birbirinden ayrı okunamayacak iki ayağı var ve bu ayaklar, temel çerçeveyi ve dolayısıyla tüm dönüşümleri de belirliyor: Çok Taraflı Anlaşmalar olarak ITO, GATT, DTÖ (GATT, GATS, TRIPS) süreçleri AB Ortak Tarım Politikası (OTP) süreçleri Önce sizlere bu iki konuda aktarımda bulunmak istiyoruz. İlk değinmemiz gereken kurumsal örgütlenme ITO ve bununla iç içe geçmiş, kapsamı değişikliğe uğrasa da bugün hâlâ var olan GATT anlaşmasıdır. ITO, Uluslararası Ticaret Örgütü, 2. Dünya Savaşı sonrasında IMF, Dünya Bankası gibi "Bretton Woods" kurumları ile sağlanan mali alandaki uluslararası işbirliğinin yanı sıra, uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi yönünde benzer bir işbirliği sağlama amacıyla kurulmuştur. ITO'nun kuruluş müzakereleri devam ederken, belirli mallar üzerinde tarife indirimlerinde bulunmak ve ITO'nun ülkelerce (50 ülke) onaylanmasına kadar geçecek sürede bu tarife indirimlerini uygulamaya koymak amacıyla 23 ülke, Ekim 1947'de Cenevre'de "geçici" olarak nitelendirilen gümrük tarifeleri ve ticaret genel antlaşması olan GATT'ı imzalıyor. Fakat bu geçici olma şartına rağmen, GATT çok uzun yıllar (1948-1994) dünya ticaretinde genel kabul gören ve yaptırım gücü olan bir çerçeve oluşturuyor. Şimdi, kısaca, uzun süren turlar, bir başka deyişle raundlar üzerinden işleyen bu anlaşmanın tarihsel sürecine bakalım.